Ở vùng đất Hà Tĩnh, giữa lúc nhiều nghề thủ công truyền thống đang dần mai một, một số nghệ nhân vẫn đang nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị của các nghề cổ. Một trong số đó là thầy giáo Nguyễn Quang Thuận ở xã Lộc Hà, người đã chọn cho mình hướng đi riêng khi gắn bó với nghề khảm sành, khảm sứ – một nghề đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ cao độ.

Nghề khảm sành, khảm sứ từng một thời thịnh vượng ở vùng đất Bình An, huyện Lộc Hà cũ, nay là xã Lộc Hà. Tuy nhiên, giờ đây, nó chỉ còn là hoài niệm của những người cao tuổi. Trong khi nhiều người lãng quên những giá trị thủ công truyền thống, thầy Nguyễn Quang Thuận đã bền bỉ gắn bó với nghề khảm sành, sứ. Với hơn 10 năm mày mò và sáng tạo các tác phẩm nghệ thuật từ mảnh sành, sứ vỡ, thầy Thuận đã tạo ra những tác phẩm độc đáo và giàu giá trị văn hóa.

Ban đầu, thầy Thuận chỉ là sự tò mò và yêu thích khi thấy những bức tường khảm ở đình làng, chùa miếu. Rồi mỗi lần đi qua những chỗ người ta đổ bát đĩa, lọ hoa vỡ, thầy Thuận lại nhặt về. Không qua trường lớp đào tạo chuyên nghiệp về điêu khắc hay khảm sành, sứ nhưng với nền tảng kiến thức hội họa sẵn có cùng tình yêu đặc biệt dành cho mỹ thuật dân gian, thầy Thuận đã tự học, tự mày mò từ những cuốn sách cũ, video trên mạng, từ lời kể của các cụ cao niên trong làng.

Quá trình tạo ra một bức tranh khảm không hề đơn giản. Từ khâu rửa sạch, phân loại, đến việc lên bố cục, lựa chọn màu, phối hình… đều đòi hỏi sự chính xác, tỉ mỉ và cả linh cảm nghệ thuật. Thời gian hoàn thành mỗi sản phẩm tùy thuộc vào kích thước và các họa tiết của khách hàng yêu cầu. Về kinh phí cũng phụ thuộc vào kích thước các linh vật, dao động từ 5 đến 10 triệu đồng. Các sản phẩm khảm sành, khảm sứ chủ yếu được dùng cho các nhà thờ, các ngôi đền, mang kiến trúc cổ xưa.

Mỗi mảnh sành, sứ không đơn thuần là vật liệu. Khi ghép chúng thành hình ảnh như rồng, phượng hay các linh vật, thầy Thuận luôn cố gắng để chúng không chỉ hài hòa về màu sắc, hình khối mà còn gợi được cảm xúc, chiều sâu trong tâm thức người xem. Chủ đề mà thầy Thuận theo đuổi chủ yếu xoay quanh văn hóa truyền thống như linh vật, tranh phong cảnh… Đặc biệt, tạo hình rồng – biểu tượng quyền uy luôn là lựa chọn hàng đầu.

Việc lựa chọn những hình ảnh gắn với văn hóa truyền thống không chỉ thể hiện gu thẩm mỹ riêng mà còn gợi lại ký ức một thời nghề khảm từng hiện diện trong đời sống người dân địa phương. Với nỗ lực hồi sinh những nghề cổ truyền thống và gìn giữ giá trị văn hóa dân gian của thế hệ hôm nay, thầy Nguyễn Quang Thuận đã góp phần truyền cảm hứng về sự sáng tạo và bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc.

Thông qua những tác phẩm khảm sành, sứ độc đáo của mình, thầy Thuận hy vọng sẽ giúp mọi người nhớ lại và trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đồng thời, thầy cũng hy vọng sẽ truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ tiếp tục bảo tồn và phát huy những nghề thủ công truyền thống, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc Việt Nam.

Làng nghề mộc Phù Yên, một điểm đến lý tưởng cho những ai yêu mến và tôn vinh giá trị của nghề truyền thống, đang trở thành biểu tượng của sự kết hợp giữa tinh hoa của nghề cổ và tinh thần đổi mới của thế hệ trẻ. Với lịch sử phát triển hàng trăm năm, làng nghề này đã và đang nổi tiếng với các sản phẩm đồ gỗ gia dụng, bàn ghế, tủ thờ, đồ thờ cúng tinh xảo, mang đậm dấu ấn của nghề truyền thống xứ Đoài. Mặc dù đã trải qua nhiều biến động lịch sử, nghề mộc tại đây vẫn được giữ gìn và truyền từ đời này sang đời khác như một dòng chảy văn hóa không ngừng nghỉ.

Theo ông Trần Văn Sơn, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Phú Nghĩa, hiện nay toàn thôn có gần 400 hộ dân làm nghề mộc, với khoảng hơn 100 xưởng quy mô vừa và nhỏ. Điều này đã tạo việc làm ổn định cho hàng trăm lao động địa phương. Ông Sơn cũng cho biết, trong số đó có hàng chục chủ xưởng là người trẻ, từ 25 đến 35 tuổi, đang kế thừa nghề truyền thống theo hướng sáng tạo và chuyên nghiệp. Thế hệ trẻ đang trở thành điểm sáng của làng nghề trong 5-7 năm trở lại đây. Họ đã áp dụng công nghệ vào sản xuất, quảng bá sản phẩm qua mạng, và sử dụng thiết kế 3D để khách hàng có thể hình dung trước mẫu mã. Chính họ đang giúp nghề mộc Phù Yên đứng vững trong giai đoạn mới.

Anh Nguyễn Hữu Hiệu, một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ trẻ làm nghề dựng nhà gỗ cổ, đã và đang phát triển xưởng mộc của mình với 7 thợ chính và 10 công nhân thời vụ. Doanh thu trung bình của xưởng anh Hiệu đạt từ 7 đến 10 tỷ đồng mỗi năm. Anh đã đầu tư máy móc hiện đại, sử dụng phần mềm thiết kế 3D, và đẩy mạnh quảng bá sản phẩm qua mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử. Việc ứng dụng công nghệ vào sản xuất không chỉ giúp anh Hiệu tăng năng suất mà còn giúp anh tiếp cận với nhiều khách hàng hơn.

Mặc dù đạt được nhiều thành công, làng nghề mộc Phù Yên vẫn đang gặp phải một số bất cập. Không gian sản xuất còn manh mún và chật hẹp là một trong những thách thức lớn. Các xưởng mộc thường nằm xen kẽ trong khu dân cư, máy móc hoạt động ngày đêm gây bụi và tiếng ồn, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống người dân. Về phía địa phương, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Trần Văn Sơn cho biết, xã Phú Nghĩa sẽ đề xuất thành phố quy hoạch cụm làng nghề tập trung để hỗ trợ các hộ sản xuất phát triển ổn định và bền vững. Đồng thời, xã sẽ phối hợp với Hội Nông dân và Đoàn Thanh niên hỗ trợ các mô hình khởi nghiệp của người trẻ qua các lớp tập huấn, kết nối thị trường và định hướng chuyển đổi số.

Thế hệ trẻ như anh Đạt, anh Hiệu không khỏi trăn trở về việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và phát triển nghề truyền thống trong bối cảnh hiện đại. Họ đã và đang có kế hoạch bài bản để đầu tư thêm máy móc, nâng cao chất lượng sản phẩm, và xây dựng thương hiệu một cách chuyên nghiệp. Với sự kết hợp giữa tinh hoa của nghề cổ và tinh thần đổi mới của lớp trẻ, làng nghề mộc Phù Yên đang mở ra một tương lai sáng sủa. Những người trẻ ở đây đã đưa nghề mộc truyền thống vươn lên mạnh mẽ trong dòng chảy thời đại để kiến tạo giá trị bền vững cho quê hương.