Sơn La, một tỉnh vùng cao hiểm trở của Việt Nam, đang đối mặt với thách thức lớn trong việc đưa trẻ em đi tiêm chủng đầy đủ. Khoảng cách địa lý và những e ngại, hiểu lầm tồn tại từ lâu là hai yếu tố chính liên quan đến vấn đề này. Trước tình hình đó, dự án ‘Hỗ trợ kỹ thuật tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn tỉnh Sơn La’ đã được triển khai từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2025. Dự án này là kết quả hợp tác giữa CDC Sơn La, PATH và Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, với mục tiêu tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn.

Dự án đã trao quyền và kết nối các lực lượng xã hội, tạo ra những thay đổi đáng kinh ngạc từ chính những con người gần gũi nhất với cộng đồng. Tại xã Ngọc Chiến, tỉnh Sơn La, nơi đa số dân cư là người dân tộc Mông, nhiều phụ nữ vẫn chưa đưa con đi tiêm đầy đủ do thiếu thông tin. Chị Lèo Thị Đẹm, Chi hội trưởng Phụ nữ xã, đã nhận ra rằng một buổi nói chuyện riêng về y tế khó có thể thu hút các chị em đang bận rộn với công việc nương rẫy và chăm sóc con nhỏ.

Từ đó, chị Lèo Thị Đẹm đã mạnh dạn thay đổi phương pháp, lồng ghép khoảng 30 phút nói chuyện về tiêm chủng vào các buổi sinh hoạt định kỳ. Chị không chỉ nói về lợi ích của vắc xin mà còn chia sẻ về tình hình dịch bệnh thực tế, như uốn ván sơ sinh vẫn còn xuất hiện tại địa phương. Để tăng sức hút, chị phối hợp với cán bộ y tế tổ chức đo huyết áp, phát thuốc tẩy giun. Kết quả, chỉ trong tháng đầu tiên tham gia truyền thông, chị đã tổ chức 7 buổi truyền thông (5 nhóm, 2 cá nhân), góp phần tăng tỷ lệ khám thai, tiêm uốn ván và nâng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ tại xã.

Đến tháng 6/2025, tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ tại xã Ngọc Chiến đạt 48,6% – gấp 4 lần so với 10,9% cùng kỳ năm 2024. Không chỉ tại xã Ngọc Chiến, nhiều Chi hội Phụ nữ ở các xã khác cũng đã tham gia rất tích cực vào việc đưa truyền thông tiêm chủng vào hoạt động thường xuyên, cho thấy đây thực sự là một nhiệm vụ phù hợp với vai trò và thế mạnh sẵn có của họ.

Còn tại xã Phiêng Cằm, một xã khu vực III của huyện Mai Sơn (cũ), trước thời điểm sáp nhập với xã Chiềng Nơi thành xã Phiêng Cằm (mới) hiện nay, đây là nơi cư trú của khoảng 1.506 hộ, trên 8.000 nhân khẩu thuộc 5 thành phần dân tộc (Mông, Khơ Mú, Thái, Dao, Kinh). Nằm cách Trung tâm Y tế khu vực gần 86km, bản Phiêng Phụ là nơi sinh sống của 11 hộ đồng bào người Thái và hơn 100 hộ người Mông. Người dân nơi đây phần lớn không thạo tiếng phổ thông, khiến việc tiếp cận thông tin y tế gặp nhiều khó khăn. Tỷ lệ trẻ em được tiêm đầy đủ luôn ở mức thấp dưới 50%.

Đây là điều trăn trở nhiều năm của ông Vàng A Nếnh – Trưởng bản Phiêng Phụ. Trước đây, ông nghĩ tiêm chủng là trách nhiệm của cán bộ y tế. Nhưng sau khi được tập huấn về kỹ năng truyền thông và phối hợp liên ngành trong tiêm chủng, ông nhận ra vai trò quan trọng của mình trong cộng đồng. Ban đầu, ông phối hợp cùng nhân viên y tế và đoàn thể tổ chức họp bản để truyền thông, nhưng những hộ gia đình còn e ngại nhất lại không tham gia. Ông chuyển hướng sử dụng loa bản để phát thông điệp đơn giản bằng tiếng Mông (do dự án cung cấp), rồi tự mình đến từng nhà để lắng nghe, giải thích về lợi ích và độ an toàn của vắc xin.

Có nhà ông phải đến ba lần mới thuyết phục được. Nhờ kiên trì, cả 8 hộ ban đầu do dự đã đồng ý tiêm đầy đủ cho con. Hiện vẫn còn 15–16 hộ trong bản cần nhắc nhiều lần mới đưa con đi tiêm. Ông Nếnh dự định tiếp tục phối hợp Hội Phụ nữ và Đoàn Thanh niên để lồng ghép tiêm chủng vào sinh hoạt cộng đồng, giúp duy trì và nâng cao nhận thức chung của bà con trong bản. Đồng thời, ông cũng sẵn sàng đến từng nhà vận động nếu cần – quyết tâm không để trẻ nào không được tiếp cận với tiêm chủng.

Thành công của dự án ‘Hỗ trợ kỹ thuật tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn tỉnh Sơn La’ không phải là những câu chuyện đơn lẻ, mà là kết quả của một mô hình phối hợp chặt chẽ, trong đó Trạm Y tế xã giữ vai trò điều phối, hỗ trợ kỹ thuật, ‘cầm tay chỉ việc’ để các lực lượng xã hội tự tin truyền thông đúng và hiệu quả. Trưởng bản, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên là những ‘cánh tay nối dài’ không thể thiếu. Họ có uy tín và sự thấu hiểu địa phương, giúp thông điệp y tế trở nên gần gũi và thuyết phục hơn.

Cách làm hiệu quả nhất là ‘đến đúng nơi, đúng lúc, gặp đúng người, nói đúng điều người dân cần’. Việc lồng ghép vào các hoạt động sẵn có, sử dụng tiếng dân tộc và liên hệ với tình hình dịch bệnh thực tế đã chứng tỏ sức mạnh vượt trội. Những kinh nghiệm quý báu từ Sơn La chính là tài liệu tham khảo sống động cho các địa phương, đặc biệt là các đơn vị y tế và đoàn thể sau sáp nhập, để cùng nhau chung tay tạo nên sự thay đổi bền vững trong công tác tiêm chủng.

Sau khi Taliban giành lại quyền lực ở Afghanistan vào tháng 8 năm 2021, đất nước này đã chứng kiến một kỷ nguyên đen tối đối với phụ nữ, với nhiều quyền lợi đã giành được bị tước đoạt. Sự đóng cửa của các salon làm đẹp trên toàn quốc đã trở thành một biểu tượng của sự suy thoái này.

Các salon làm đẹp đã cung cấp thu nhập cho hàng nghìn phụ nữ và gia đình của họ trong nhiều năm. Tuy nhiên, với việc Taliban đóng cửa các tiệm làm đẹp vào năm 2023, hàng nghìn gia đình đã bị ảnh hưởng, nhiều gia đình bị đẩy đến thị trường chợ đen, nơi họ bị buộc phải chấp nhận các điều kiện việc làm không chính thức và bóc lột.

Trước khi bị cấm, có hơn 12.000 salon làm đẹp trên toàn quốc, với phần lớn được sở hữu bởi các doanh nhân phụ nữ. Các salon này cung cấp các dịch vụ cơ bản từ cắt tóc đến điều trị da. Quan trọng hơn, chúng cung cấp một nền tảng tuyệt vời cho việc trao quyền lực, nơi phụ nữ có thể giao tiếp tự do với nhau – không bị giám sát hoặc can thiệp của nam giới.

Các salon cũng đã thúc đẩy nền kinh tế địa phương. Phụ nữ làm việc ở đây không chỉ là công nhân – họ là những doanh nhân, chủ sở hữu và stylist kiểm soát số phận kinh tế của riêng mình. Trong một quốc gia nơi lực lượng lao động hợp pháp thường bị hạn chế đối với phụ nữ và các ngành công nghiệp nam giới chiếm ưu thế, các salon làm đẹp đã cung cấp một con đường né tránh để đạt được sự di động kinh tế.

Quyết định đóng cửa các tiệm làm đẹp của Taliban được lý giải là nhằm giảm lãng phí và duy trì các giá trị Hồi giáo. Tuy nhiên, những tuyên bố này không đúng khi cân nhắc chống lại xu hướng rộng lớn hơn của các luật mà đã ổn định loại trừ phụ nữ khỏi giáo dục, công việc và sự di chuyển.

Đối với hầu hết phụ nữ, tiệm làm đẹp không chỉ là một văn phòng – mà còn là một con đường hạn chế để đạt được trao quyền kinh tế. Việc đóng cửa đã ảnh hưởng ngay lập tức đến hàng nghìn gia đình, nhiều gia đình bị đẩy đến thị trường chợ đen, nơi họ bị buộc phải chấp nhận các điều kiện việc làm không chính thức và bóc lột.

Nhiều phụ nữ đã buộc phải tìm việc trong nền kinh tế không chính thức để tồn tại. Không có sự bảo vệ của pháp luật hoặc quyền lao động, những công việc này thường không an toàn, khiến phụ nữ phải đối mặt với quấy harassment và lạm dụng.

Mặc dù có những hạn chế này, phụ nữ Afghanistan vẫn tiếp tục đấu tranh và tồn tại. Điều quan trọng là họ làm việc trước các chính sách đàn áp, nhưng trừ khi có hành động quốc tế lớn hơn và cải cách trong cấu trúc, cuộc đấu tranh cho tự do của họ sẽ là một cuộc chiến vô hình và mãn tính.

Thế giới có thể nhìn sang Afghanistan, nhưng tình hình của phụ nữ Afghanistan ngày càng xấu đi với mỗi ngày trôi qua. Giấc mơ về bình đẳng giới và độc lập kinh tế của phụ nữ Afghanistan sẽ là một giấc mơ xa vời miễn là họ không được hỗ trợ hiệu quả, cả từ bên trong và bên ngoài Afghanistan, để biến giấc mơ này trở thành hiện thực.