Trung Quốc đã thực hiện việc phá dỡ 300 con đập và đóng cửa hàng loạt nhà máy thủy điện ở thượng nguồn sông Dương Tử, nhằm mục đích bảo vệ môi trường sinh thái và khôi phục chu kỳ sinh sản tự nhiên của nhiều loài cá quý hiếm.

Theo Tân Hoa xã, 300 trong tổng số 357 con đập trên sông Xích Thủy – nhánh chính của thượng nguồn sông Dương Tử – đã được phá dỡ tính đến cuối năm 2024. Đồng thời, 342 trong 373 nhà máy thủy điện cỡ nhỏ đã bị ngừng hoạt động.

Sông Xích Thủy dài hơn 400 km, chảy qua các tỉnh Vân Nam, Quý Châu và Tứ Xuyên. Các nhà sinh thái học coi đây là nơi sinh sống cuối cùng của nhiều loài cá bản địa quý hiếm ở thượng nguồn sông Dương Tử.

Qua nhiều thập niên, hệ thống đập và trạm thủy điện dày đặc đã cản trở dòng chảy, làm giảm lưu lượng nước, thậm chí khiến một số đoạn sông bị khô cạn. Hậu quả là môi trường sống và khu vực sinh sản của cá suy giảm nghiêm trọng, đặc biệt ảnh hưởng đến các loài cá di cư.

Ông Chu Kiến Quân, giáo sư ngành thủy công tại Đại học Thanh Hoa, cho biết việc đóng cửa loạt hạ tầng thủy điện không nhất thiết là phá bỏ toàn bộ công trình, mà mục đích là dừng phát điện và thay đổi phương thức điều tiết nước để phục vụ nhu cầu sinh thái.

Kể từ khi Trung Quốc phát động kế hoạch cải tạo quy mô lớn vào năm 2020, nhiều loài thủy sinh như cá tầm Dương Tử đã có cơ hội hồi sinh. Đây là loài cá nước ngọt khổng lồ, từng được mệnh danh là “gã khổng lồ cuối cùng” của sông Dương Tử.

Cá tầm Dương Tử được thả về tự nhiên trên một đoạn sông ở tỉnh Quý Châu, Trung Quốc vào tháng 4/2025. Ảnh: Tân Hoa Xã.

Tuy nhiên, cùng với cá kiếm Trung Quốc, cá tầm Dương Tử đã bị Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) tuyên bố tuyệt chủng ngoài tự nhiên vào năm 2022.

Dù vậy, các nhà khoa học thuộc Viện Thủy sinh học (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc) đã ghi nhận tín hiệu tích cực. Dưới sự dẫn dắt của nhà nghiên cứu Lưu Phi, nhóm đã thả hai đợt cá tầm Dương Tử xuống sông Xích Thủy trong năm 2023 và 2024. Cá đã thích nghi tốt với môi trường tự nhiên và sinh trưởng ổn định.

Tháng 4/2025, nhóm tiếp tục thử nghiệm khả năng sinh sản tự nhiên bằng cách thả 20 con cá trưởng thành xuống một đoạn sông tại Quý Châu. Chỉ vài tuần sau, họ quan sát được hành vi đẻ trứng tự nhiên và sự xuất hiện của cá con.

“Kết quả này cho thấy môi trường sinh thái hiện tại của sông Xích Thủy đã đáp ứng được nhu cầu sinh sống và sinh sản của cá tầm Dương Tử”, ông Lưu chia sẻ.

Bên cạnh việc dừng hoạt động thủy điện quy mô nhỏ, nhà chức trách Trung Quốc còn thực hiện nhiều chính sách bảo vệ sông Dương Tử, như cấm đánh bắt trong 10 năm từ năm 2020 và cấm khai thác cát trên sông. Nhờ đó, chất lượng nước tại Dương Tử và các nhánh sông đã được cải thiện rõ rệt.

Trung Quốc đã thực hiện một nỗ lực quy mô lớn nhằm khôi phục hệ sinh thái sông Dương Tử, dòng sông dài nhất châu Á, bằng cách phá dỡ hàng trăm con đập và đóng cửa phần lớn các trạm thủy điện nhỏ trên một nhánh chính của thượng nguồn dòng sông này.

Theo Tân Hoa Xã, tính đến cuối tháng 12/2024, 300 trong số 357 con đập trên sông Xích Thủy, còn gọi là “sông Đỏ”, đã bị tháo dỡ. Đồng thời, 342 trên tổng số 373 nhà máy thủy điện nhỏ tại đây cũng đã ngừng hoạt động.

Sông Xích Thủy dài hơn 400 km, chảy qua các tỉnh Vân Nam, Quý Châu và Tứ Xuyên ở tây nam Trung Quốc. Đây là một trong những dòng sông cuối cùng ở thượng nguồn Dương Tử vẫn còn giữ được môi trường sống tự nhiên cho nhiều loài cá quý hiếm, đặc hữu của Trung Quốc. Tuy nhiên, trong nhiều thập niên, hệ thống đập và thủy điện dày đặc đã làm suy giảm mạnh dòng chảy tự nhiên, khiến nhiều đoạn sông cạn khô, tàn phá môi trường sinh sản và cản trở đường di cư của các loài cá.

Giáo sư Chu Kiến Quân, chuyên gia thủy lợi tại Đại học Thanh Hoa, cho biết: “Việc ngừng hoạt động trạm thủy điện không hẳn đồng nghĩa với việc phá hủy hoàn toàn công trình. Quan trọng nhất là thay đổi cách điều tiết nước sau khi ngừng phát điện để đáp ứng nhu cầu sinh thái.”

Từ năm 2020, Bắc Kinh đã triển khai chiến dịch điều chỉnh và tháo dỡ quy mô lớn các công trình thủy điện nhỏ, nhằm khôi phục hệ sinh thái sông ngòi. Theo Tân Hoa Xã, nỗ lực này đã mang lại kết quả tích cực: nhiều loài thủy sinh, trong đó có cá tầm Dương Tử, một loài từng được tuyên bố tuyệt chủng ngoài tự nhiên, đã bắt đầu phục hồi môi trường sống và có dấu hiệu sinh sản tự nhiên trở lại.

Cá tầm Dương Tử, cùng với cá kiếm Trung Hoa, là 2 loài cá nước ngọt khổng lồ từng sinh sống trong hệ thống sông Dương Tử. Tuy nhiên, từ những năm 1970, số lượng cá tầm suy giảm nghiêm trọng do sự phát triển ồ ạt của các con đập và ngành giao thông đường thủy. Kể từ năm 2000, các nhà khoa học không tìm thấy cá tầm non sinh ra tự nhiên trong toàn bộ lưu vực sông.

Dù vậy, hy vọng đã được nhen nhó trở lại nhờ nhóm nghiên cứu của Viện Thủy sinh học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc. Dưới sự dẫn dắt của nhà nghiên cứu Lưu Phi, nhóm đã thả 2 đợt cá tầm vào sông Xích Thủy vào năm 2023 và 2024. Kết quả ghi nhận cho thấy cá thích nghi tốt với môi trường hoang dã và đang phát triển khỏe mạnh.

Tháng 4/2025, nhóm tiếp tục thực hiện thử nghiệm, thả 20 con cá tầm trưởng thành vào một đoạn sông tại Quý Châu nhằm theo dõi khả năng sinh sản tự nhiên. Chỉ trong vòng vài tuần, họ đã quan sát được hành vi đẻ trứng và nở cá con tự nhiên – một bước đột phá cho công tác phục hồi loài này.

“Kết quả này cho thấy môi trường sinh thái hiện tại của sông Xích Thủy đã đủ điều kiện cho cá tầm Dương Tử sinh sống và sinh sản tự nhiên,” ông Lưu cho biết.

Theo kết quả giám sát mới nhất, hệ sinh thái sông Xích Thủy đang dần phục hồi với sự gia tăng rõ rệt số lượng và chủng loại các loài cá ở nhiều khu vực.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng triển khai nhiều chính sách song song để bảo vệ sông Dương Tử. Trong đó, lệnh cấm đánh bắt cá kéo dài 10 năm được ban hành từ năm 2020 là một trong những biện pháp cốt lõi. Tại tỉnh Tứ Xuyên, đến cuối năm 2021, chính quyền đã hoàn tất việc điều chỉnh 5.131 trạm thủy điện nhỏ, bao gồm việc đóng cửa 1.223 trạm.

Chính quyền địa phương cũng cấm tuyệt đối hoạt động khai thác cát trong lòng sông – vốn là nguyên nhân gây xói mòn, phá vỡ môi trường đẻ trứng và sinh sản của các loài thủy sinh.

Trong báo cáo công bố tháng 8/2024, Bắc Kinh nhấn mạnh rằng đa dạng sinh học thủy sinh của sông Dương Tử đã cải thiện đáng kể, nhờ sự kết hợp giữa lệnh cấm đánh bắt, kiểm soát thủy điện nhỏ và các biện pháp khôi phục hệ sinh thái khác. Số lượng cá, động vật không xương sống và lưỡng cư đều tăng trở lại, trong khi chất lượng nước ở các nhánh sông chính được xếp hạng “xuất sắc”.

Trung Quốc đã thực hiện một nỗ lực quy mô lớn nhằm khôi phục hệ sinh thái sông Dương Tử, dòng sông dài nhất châu Á, bằng cách phá dỡ hàng trăm con đập và đóng cửa phần lớn các trạm thủy điện nhỏ trên một nhánh chính của thượng nguồn dòng sông này.

Theo Tân Hoa Xã, tính đến cuối tháng 12/2024, 300 trong số 357 con đập trên sông Xích Thủy, còn gọi là “sông Đỏ”, đã bị tháo dỡ. Đồng thời, 342 trên tổng số 373 nhà máy thủy điện nhỏ tại đây cũng đã ngừng hoạt động.

Sông Xích Thủy dài hơn 400 km, chảy qua các tỉnh Vân Nam, Quý Châu và Tứ Xuyên ở tây nam Trung Quốc. Đây là một trong những dòng sông cuối cùng ở thượng nguồn Dương Tử vẫn còn giữ được môi trường sống tự nhiên cho nhiều loài cá quý hiếm, đặc hữu của Trung Quốc. Tuy nhiên, trong nhiều thập niên, hệ thống đập và thủy điện dày đặc đã làm suy giảm mạnh dòng chảy tự nhiên, khiến nhiều đoạn sông cạn khô, tàn phá môi trường sinh sản và cản trở đường di cư của các loài cá.

Giáo sư Chu Kiến Quân, chuyên gia thủy lợi tại Đại học Thanh Hoa, cho biết: “Việc ngừng hoạt động trạm thủy điện không hẳn đồng nghĩa với việc phá hủy hoàn toàn công trình. Quan trọng nhất là thay đổi cách điều tiết nước sau khi ngừng phát điện để đáp ứng nhu cầu sinh thái.”

Từ năm 2020, Bắc Kinh đã triển khai chiến dịch điều chỉnh và tháo dỡ quy mô lớn các công trình thủy điện nhỏ, nhằm khôi phục hệ sinh thái sông ngòi. Theo Tân Hoa Xã, nỗ lực này đã mang lại kết quả tích cực: nhiều loài thủy sinh, trong đó có cá tầm Dương Tử, một loài từng được tuyên bố tuyệt chủng ngoài tự nhiên, đã bắt đầu phục hồi môi trường sống và có dấu hiệu sinh sản tự nhiên trở lại.

Cá tầm Dương Tử, cùng với cá kiếm Trung Hoa, là 2 loài cá nước ngọt khổng lồ từng sinh sống trong hệ thống sông Dương Tử. Tuy nhiên, từ những năm 1970, số lượng cá tầm suy giảm nghiêm trọng do sự phát triển ồ ạt của các con đập và ngành giao thông đường thủy. Kể từ năm 2000, các nhà khoa học không tìm thấy cá tầm non sinh ra tự nhiên trong toàn bộ lưu vực sông.

Dù vậy, hy vọng đã được nhen nhóm trở lại nhờ nhóm nghiên cứu của Viện Thủy sinh học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc. Dưới sự dẫn dắt của nhà nghiên cứu Lưu Phi, nhóm đã thả 2 đợt cá tầm vào sông Xích Thủy vào năm 2023 và 2024. Kết quả ghi nhận cho thấy cá thích nghi tốt với môi trường hoang dã và đang phát triển khỏe mạnh.

Tháng 4/2025, nhóm tiếp tục thực hiện thử nghiệm, thả 20 con cá tầm trưởng thành vào một đoạn sông tại Quý Châu nhằm theo dõi khả năng sinh sản tự nhiên. Chỉ trong vòng vài tuần, họ đã quan sát được hành vi đẻ trứng và nở cá con tự nhiên – một bước đột phá cho công tác phục hồi loài này.

“Kết quả này cho thấy môi trường sinh thái hiện tại của sông Xích Thủy đã đủ điều kiện cho cá tầm Dương Tử sinh sống và sinh sản tự nhiên,” ông Lưu cho biết.

Theo kết quả giám sát mới nhất, hệ sinh thái sông Xích Thủy đang dần phục hồi với sự gia tăng rõ rệt số lượng và chủng loại các loài cá ở nhiều khu vực.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng triển khai nhiều chính sách song song để bảo vệ sông Dương Tử. Trong đó, lệnh cấm đánh bắt cá kéo dài 10 năm được ban hành từ năm 2020 là một trong những biện pháp cốt lõi. Tại tỉnh Tứ Xuyên, đến cuối năm 2021, chính quyền đã hoàn tất việc điều chỉnh 5.131 trạm thủy điện nhỏ, bao gồm việc đóng cửa 1.223 trạm.

Chính quyền địa phương cũng cấm tuyệt đối hoạt động khai thác cát trong lòng sông – vốn là nguyên nhân gây xói mòn, phá vỡ môi trường đẻ trứng và sinh sản của các loài thủy sinh.

Trong báo cáo công bố tháng 8/2024, Bắc Kinh nhấn mạnh rằng đa dạng sinh học thủy sinh của sông Dương Tử đã cải thiện đáng kể, nhờ sự kết hợp giữa lệnh cấm đánh bắt, kiểm soát thủy điện nhỏ và các biện pháp khôi phục hệ sinh thái khác. Số lượng cá, động vật không xương sống và lưỡng cư đều tăng trở lại, trong khi chất lượng nước ở các nhánh sông chính được xếp hạng “xuất sắc”.