Ngày 2 và 5 tháng 8 năm 1964 có thể được xem là những ngày tháng lịch sử trọng đại trong biên niên sự của Hải quân Nhân dân Việt Nam, đánh dấu một chiến thắng không chỉ thể hiện tinh thần chiến đấu quả cảm của các chiến sĩ hải quân mà còn là minh chứng cho khí phách của một dân tộc kiên định trong việc bảo vệ chủ quyền biển đảo của mình.
Trong bối cảnh chiến lược ‘Chiến tranh đặc biệt’ của Mỹ tại miền Nam đang bị đẩy lùi, Mỹ đã không ngừng leo thang chiến tranh, mở rộng phạm vi tác chiến ra miền Bắc. Vào tháng 7 năm 1964, Mỹ đã tăng cường các hoạt động khiêu khích tại vùng biển miền Bắc bằng cách sử dụng tàu chiến và máy bay để tiến hành trinh sát và do thám, rõ ràng là một thách thức đối với chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam.
Trước tình hình căng thẳng này, từ cuối năm 1963, Trung ương Đảng đã có chỉ đạo chiến lược rõ ràng và cụ thể: Phải cảnh giác cao độ và sẵn sàng đối phó với mọi tình huống có thể phát sinh. Bộ Chính trị cũng đã ra chỉ thị về việc tăng cường sẵn sàng chiến đấu và đánh trả các hành động khiêu khích của địch. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng và kịp thời này đã đặt nền móng cho những chiến công vang dội sau này của Hải quân Nhân dân Việt Nam.
Ngày 6 tháng 7 năm 1964, toàn Quân chủng Hải quân đã chuyển sang trạng thái sẵn sàng chiến đấu cao. Sở chỉ huy tiền phương được thành lập tại sông Gianh và các tàu chiến được điều động đến các khu vực chiến lược để đối phó với bất kỳ diễn biến nào có thể xảy ra. Những bước chuẩn bị này không chỉ thể hiện sự chủ động mà còn nêu cao tinh thần trách nhiệm của Hải quân trong nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo.
Vào đêm 31 tháng 7 năm 1964, Mỹ đã cho tàu khu trục Ma-đốc xâm phạm vùng biển Quảng Bình, một hành động trắng trợn vi phạm chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam. Bộ Tư lệnh Hải quân đã quyết định sử dụng 3 tàu phóng lôi để phục kích đánh trả, mặc dù phải đối mặt với pháo kích và sự can thiệp của máy bay địch. Các tàu phóng lôi của ta đã quả cảm lao vào đội hình tàu địch và tấn công bằng ngư lôi.
Trận đánh ngày 2 tháng 8 năm 1964 đã kết thúc với chiến thắng của Hải quân Nhân dân Việt Nam khi tàu Ma-đốc bị đánh đuổi ra khỏi lãnh hải Việt Nam. Chiến thắng này không chỉ là minh chứng cho sức mạnh và tinh thần chiến đấu của Hải quân mà còn là sự khẳng định của Việt Nam về quyền bảo vệ chủ quyền lãnh thổ.
Sau đó, Mỹ đã dựng lên cái gọi là ‘Sự kiện Vịnh Bắc Bộ’ và phát động chiến dịch ‘Mũi tên xuyên’ để leo thang đánh phá miền Bắc. Tuy nhiên, Hải quân Nhân dân Việt Nam và quân dân miền Bắc không hề nao núng. Ngày 5 tháng 8 năm 1964, Mỹ huy động hàng chục máy bay tập kích ồ ạt vào các căn cứ và kho tàng của Hải quân ta.
Trong trận đánh này, Hải quân Nhân dân Việt Nam đã hiệp đồng chiến đấu chặt chẽ, bắn rơi 8 máy bay và bắt sống tên giặc lái Mỹ. Chiến thắng ngày 5 tháng 8 không chỉ là đòn trả đũa đích đáng mà còn chứng minh sự chủ động và tinh thần sẵn sàng chiến đấu cao của quân và dân miền Bắc trong mặt trận chống Mỹ.
Với những chiến công vang dội, Bộ đội Hải quân và Phòng không được Đảng, Chính phủ và Quân ủy Trung ương tuyên dương công trạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi lời khen ngợi và ghi nhận chiến công của Hải quân Nhân dân Việt Nam, khẳng định tinh thần chiến đấu quả cảm và ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo của quân và dân Việt Nam.
Chiến thắng trận đầu của Hải quân Nhân dân Việt Nam đã trở thành một dấu mốc lịch sử quan trọng, nêu cao ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo và tinh thần quả cảm của quân và dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, góp phần tô son viết tiếp vào trang sử vàng của dân tộc.
