Để giảm thiểu ô nhiễm không khí, hàng chục thành phố trên toàn thế giới đang tích cực triển khai các biện pháp siết chặt quy định đối với phương tiện chạy bằng xăng dầu. Một trong những cách tiếp cận hiệu quả được nhiều thành phố áp dụng là thiết lập vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Trong khi LEZ tập trung vào việc nâng cao tiêu chuẩn khí thải của các phương tiện động cơ đốt trong, ZEZ lại là khu vực chỉ cho phép các phương tiện không phát thải, như xe điện, xe đạp, và người đi bộ, được di chuyển tự do.
Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI), chính sách ZEZ không chỉ giúp giảm đáng kể lượng khí thải mà còn mang lại lợi ích môi trường và kinh tế. Nếu được thiết kế hợp lý, ZEZ có thể giảm thiểu số lượng phương tiện lưu thông, giảm tắc nghẽn giao thông, và thúc đẩy sự phát triển của thị trường xe điện. Tuy nhiên, việc triển khai ZEZ cũng gặp phải một số thách thức và e ngại về tác động kinh tế – xã hội, đặc biệt là đối với người dân có thu nhập thấp và các doanh nghiệp vận tải nhỏ.
Một số thành phố tiên phong như Rotterdam, Amsterdam, London, Oxford, Brussels, Santa Monica, Los Angeles, Oslo, và các thành phố tại Trung Quốc như Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan, và Hàng Châu, đã bắt đầu triển khai hoặc công bố kế hoạch thí điểm ZEZ. Các thành phố này đã đưa ra nhiều cách làm hiệu quả, có thể được xem là bài học kinh nghiệm cho những đô thị khác.
Khi triển khai ZEZ, một số thành phố đã ưu tiên chuyển đổi đối với xe tải, vì việc hạn chế xe cá nhân chạy xăng vào trung tâm có thể gây ra phản ứng từ người dân. Các thành phố cũng bắt đầu với quy mô nhỏ, như cách của Thâm Quyến, nơi đã thiết lập 10 khu ZEZ với tổng diện tích 22 km2. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao và ùn tắc giao thông.
Để hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, các thành phố như Rotterdam đã cung cấp các khoản trợ cấp mua xe tải điện và tư vấn về các giải pháp sạc điện. Việc áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài cũng giúp các doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị và chuyển đổi sang xe điện. WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí và giảm thiểu rủi ro sức khỏe cho con người.
Triển khai ZEZ có thể là một thách thức, nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến, và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi. Để đảm bảo sự thành công của ZEZ, chính sách cần tránh gây ra những tác động tiêu cực cho các công ty vận tải nhỏ và cư dân, đồng thời mang lại thêm các lợi ích đi kèm như tăng hiệu quả vận hành và giảm tắc nghẽn.
WRI và các tổ chức khác đang tiếp tục nghiên cứu và cung cấp các hướng dẫn, hỗ trợ kỹ thuật cho các thành phố trên toàn thế giới trong việc triển khai ZEZ.
